Statik kompanzasyon sisteminianlatmadan evvela geleneksel reaktif güç kompanzasyon sistemi ile ilgili bilgivermekte fayda olduğunu düşünüyoruz. Ve sonradan dahi statik kompanzasyonsistemini anlatmanın daha faydalı olacağı kanaatindeyiz.

ELEKTRİK ŞEBEKELERİNDE REAKTİF GÜÇ KOMPANZASYONU
Dünyamızın son senelerde karşı karşıya kaldığı enerji krizi, incelemecileri bir yandan yeni enerji kaynaklarına yöneltirken öte yandan daha verimli sistemlerin tasarımlanması ve kurulmuş olan enerji kaynaklarının en tesirli şekilde kullanılması tarafında çalışmaların yoğunlaşmasına niçin olmuştur.
Bilindiği gibi sanayileşmenin anne girdilerinden ilkin geleni elektrik enerjisidir. Elektrik enerjisinin kullanıma;

· Kaliteli
· Sürekli
· Yeterli
· Ucuz

olarak sunulması temeldir. Oysa ülkemizde bilhassa 1973 senesinde baş gösteren petrol krizi sebebiyle bu 4 özelliğin sağlanmasında güçlüklerle karşılaşılmıştır. Petrol krizi beraberinde ülkemize saf birtakım hususlarda eklenince evvela enerji yetmezliği bununla beraberde güç yetmezliği baş göstermektedir. Bu yetmezliklerin negatif tesirlerini gidermek üzere;

· İleri saat rejimi (Halen sürmektedir.)
· Frekans ve stres düşürülmesi (1974’ten sonra uygulanmamıştır.)
· Kesinti ve kısıntı (Halen sürmektedir.) yöntemlerine başvurulmuştur.

Bu arada TEK tesislerine şönt kondansatörler yerleştirilmiştir. Bu önlem, reaktif enerjinin tüketildiği yerde üretilmesi gerektiğinden fakat mahalli birtakım sağlayabilmiştir.
Elektrik enerjisinin, asrımızın en süregelen kaynaklarından biri olarak üretildiği, santralden en ufak alıcıya kadar dağıtımında asgari kayıpla taşımanın yolları ve hesapları yapılmaktadır.

Dünyamızda elektrik enerjisine ihtiyacın her geçen gün azıcık daha yükselmesi, enerji üretiminin azıcık daha pahalılaşması, taşınan enerjinin de nitelikli, ucuz ve gerçek iş gören aktif enerji olmasını daha mecburi kılmaktadır.

Güç sistemlerinde işletmeyi basitleştirmek, verimliliği çoğaltmak ve enerji tutumluluğunu sağlamanın en aktif önlemlerinden birini Reaktif Güç Kompanzasyonu oluşturmaktadır.

ALÇAK GERİLİMDE KOMPANZASYON
Elektrik şebekelerinde abone kuvveti arttıkça reaktif yüklerde çok süratli bir şekilde artmaya devam etmektedir. Bunun sonucu olarak ta güç katsayısı ( Cosj ) 0.50 – 0.80 arasında çeşitli değerlerde seyretmeye başlamıştır.
Trafo merkezlerinde, hatlarda ve generatörlerde güçlerin yükselmesi; aktif güç kadar ve hatta de daha mühim miktarda reaktif güçlerinde yükselmesine neden olmuştur.
Aşırı yüklenmeler ve stres düşmelerinin önlenmesi için, reaktif yüklerin kompanze edilmesi mecburi duruma gelmiştir.
Şehir şebekelerindeki misaller göstermektedir ki çıkış dağıtım fiderlerinde genellikle ortalama Cosj= 0.80’den küçüktür. Bazı durumlarda 0.70’in altına düştüğü görülmektedir.
Sanayi aboneleri bulunmayan beldelerde reaktif tüketimin yükselmesine neden; bilhassa ticari ve sosyal bölgeleri besleyen dağıtım hatları ve trafo merkezleri üzerindeki irili – ufaklı motor ve Neon ışıklarının artmasıdır.
Sosyal hayatın gelişmesi ile başlayan bolluk; Buzdolabı, çamaşır makinası, klima vs. gibi ısıtma, havalandırma ve soğutma cihazlarının kullanımını arttırmış ve bu vaziyet günümüzde reaktif enerji tüketimini arttırmıştır.
Kompanzasyonda umumi kural olarak en realist yol; reaktif akımlar kendilerini tüketen cihazlara en yakın noktada üretilmelidirler. Bu halde abonelerden başlayarak dağıtım hatlarından itibaren üretim kaynağına kadar söz hususu cihazlar için lüzumlu reaktif enerji sistemden taşınmayacak ve bu sebeple;

· Şebekedeki güç kayıpları önemli anlamda azalacak,
· Üretim ve dağıtım düzeneğinin kapasitesi artacak,
· Gerilim düşümünün taşınan kuvveti sınırladığı dağıtım hatlarında enerji taşıma kapasitesi büyük ölçüde çok olacaktır.

Günümüzde mühim ölçüde çoğalan aktif ve reaktif güçler, sistemde ekstrem stres düşümleri ve transformatörler ile generatörlerin ekstrem yüklenmelerine neden olmaktadır.

KOMPANZASYONUN TÜKETİCİYE FAYDALARI
Tüketici, tesisini kurarken güç faktörünü düzeltecek önlemleri alırsa yahut sahip olunan tesisin güç faktörünü düzeltirse;

· Gereksiz yatırım yapmamış olur.
· Kayıpları azalır.
· Gerilim düşümü azalır.

En muhimi reaktif enerji bedeli ödemez

Şimdide statik kompanzasyonsistemini anlatmaya çalışacağız.

STATİK VAR KOMPANZATÖR GELİŞTİRİLMESİ
09.03.2000 tarih, 23988 sayılıresmi gazetede yayınlanan yeni reaktif güç tarifesine göre; kurulu kuvveti 50 kVAve üzeri olan aboneler kompanzasyon uygulamak zorundadır.
Buna göre,


Reaktif enerjini aktif enerjiyeoranının:
0.20 < Er/Ea < 0.33 değerleri arasında tutulmalıdır.
Güç katsayısı 0.95 olmalıdır.
Abonenin çektiği aktif enerjinin % 33’üne kadar endüktif %20’sine kadar kapasitif enerji bedeli alınmaz.
Bu sınırlar aşıldığında reaktif enerji bedeli alınır.
Yeni yönetmelik ile muafiyet aralığı daraltılınca geleneksel kontaktörlü kompanzasyon sistemindeki kontaktörler sık sık döneme girip çıkacağı için hayatları azalacağından tüketiciler ilave bir reaktif enerji bedeline muhatap olacaklardır.
Dağıtım sistemlerindeki kuvvetli ve süratli döneme girip çıkan yüklerin güç etkeni geleneksel elektromekanik kompanzasyon düzenekleri ile düzeltilemez.
Bunun sebebi geleneksel kompanzasyon sistemlerinin (reaktif güç rölesi), yük yönünden ansızın şekilde gereksinim duyulan reaktif güç talebine derhal yanıt verememesi gereksinim duyulan kapasitif reaktif gücün kompanzasyon sisteminden karşılanamamasıdır.
Geleneksel kompanzasyonsistemlerini statik kompanzasyon ünitelerinden yavaş ve yetersiz kılansebepler;

Geleneksel kompanzasyonda kondansatör kademelerinin döneme girip çıkma işlemlerinin Kontaktör gibi elektromekanik sistemlerle hareketli olarak yapılması,
Kullanılan reaktif güç denetim rölesinin hızının istenilen düzeyde olmaması
Kısa sürede aniden çok döneme girip çıkma işleminin kondansatör ve kontaktör üzerindeki sakıncaları sebebiyle de istenmesidir.
Statik var kompanzatör ile kompanzasyon kademelerinin döneme alınıp çıkarılması statik güç elemanları (tristör grupları) ile yapılmakta ve böylelikle reaktif güç talebine yüksek süratte yanıt sağlanabilmektedir.
Bu sistemdeki reaktif kompanzasyon rölesi yüksek süratte yanıt verebilecek şekilde hususi olarak geliştirilecektir.
Ayrıca röle içerisinde bulunacak sıfır geçiş yakalama ünitesi (zero crossing detection unit), akım ve stresin sıfır geçiş noktalarını yakalayarak bu anda kondansatör kademelerini çabucak döneme alıp çıkartacaktır.
Böylece reaktif enerji rölesi gereksinim duyulan kapasite sayısını 20 ms içerisinde döneme alabilecektir.

Statik Var Kompanzatör Özellikleri
Geçici olayların en üye indirilmesi,
Harmoniklerin oluşmaması,
Kayıpların az olması,
Denetim fonksiyon esnekliği,
Yedekleme imkanı ve güvenilirliğinin yüksek olması.
Geliştirilecek Sistemin SağladığıAvantajlar

Kademeler stresin sıfır geçiş hemen döneme alındığından kontaktörlü sistemlerde ortaya gelen ark vakası ortaya gelmez.
Böylece tıpkı sistemden beslenen elektronik ekipmanlarda anahtarlama hemen ortaya gelen geçici darbeler, ansızın pikler, bozulmalar ve parazitler ve hasar vakası ortaya gelmez.

Kademe kondansatörleri akım değerinin sıfır geçiş hemen devreden çıkartılır. Kondansatörler üstünde ark akımları ortaya gelmediğinden kontaktör ömrü uzun olur.
Statik anahtarlar (tristör grupları)ile çok süratli açma kapama yapılabilir. Böylece kademenin bir periyotluk zaman içerisinde döneme girip çıkması sağlanır.
Özellikle otomotiv, kağıt, ambalaj, besin, tekstil cam ve çimentosektöründe sarfedilen; punto kaynak makinası, liman vinç ve kreynleri, düzkaynaklar, gibi çok süratli döneme girip çıkan büyük kuvvetli yüklerin anlıkkompanzasyonu süratli biçimde yapılabilmektedir